Wdrożenie systemu kaucyjnego, którego oczekuje polskie społeczeństwo (91% Polaków wg IBRIS), wynika z unijnej dyrektywy Single Use Plastic i wprowadzonych w związku z tym przepisów do polskiego systemu pranego. System kaucyjny umożliwia  spełnienie unijnych celów gospodarki obiegu zamkniętego opakowań po napojach w zakresie poziomów zbiórki opakowań i użycia surowców wtórnych (recyklatu) w nowych opakowaniach. Dobrze skonstruowany system kaucyjny przyczyni się do znaczącego podniesienia poziomu zbiórki opakowań. Obecnie w Polsce zbierane selektywnie jest około 80% puszek,  i 43% butelek plastikowych. Szacuje się, że przy zastosowaniu systemu kaucyjnego poziom zbiórki butelek plastikowych wzrósłby o 47%, a  puszek o 9%, co z korzyścią dla środowiska poprawi dostępność dobrej jakości surowca do recyklingu i recyklatu – przypomniał Filip Piotrowski, Ekspert UNEP/GRID-Warszawa. Co więcej, wdrożenie systemu kaucyjnego jest także pozytywne dla polskiego budżetu i polskich podatników, gdyż stanowi narzędzie pozwalające na obniżenie płaconego co roku przez Polskę podatku od niepoddanego recyklingowi plastiku. W 2023 r. było to 2 mld zł, a w 2024 r. kwota może wzrosnąć do 2,4 mld zł  – zauważył Dariusz Lizak, prezes Krajowej Izby Gospodarczej Przemysł Rozlewniczy.

System kaucyjny jest potrzebny dla firm branży napojowej do realizacji unijnych wymogów oraz pozwala także na domknięcie obiegu opakowań po napojach i surowców w branży napojowej, przy spełnieniu założenia, że uzyskany recyklat wykorzystywany jest wyłącznie do produkcji nowych opakowań – powiedział Andrzej Gantner, wiceprezes Polskiej Federacji Producentów Żywności Związku Pracodawców.

Polski system kaucyjny będzie drugim największym dotychczas w Europie, dlatego tak istotne jest określenie jego ram prawnych w sposób zapewniający szczelność systemu, jego efektywność i powszechność – podkreślił Bartłomiej Morzycki, dyrektor generalny Związku Pracodawców Przemysłu Piwowarskiego – Browary Polskie.

Ze względu na niewątpliwy wpływ systemu kaucyjnego na polską gospodarkę i konsumentów, opracowane przez organizacje branży napojowej postulaty zmian projektu ustawy o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (numer UD45 w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów) zostały przedstawione Ministerstwu Klimatu i Środowiska oraz dotyczą m.in. następującego zakresu:

• Zmiana w zakresie pobierania kaucji w całym łańcuchu sprzedaży. Organizacje popierają zaproponowane poprawki w zakresie pobierania kaucji w całym łańcuchu sprzedaży, jednak wnioskują o doprecyzowanie przepisów w celu uniknięcia wątpliwości, że obowiązek pobrania kaucji dotyczy każdego rodzaju nabycia produktów w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, nie tylko sprzedaży, ale również wszystkich innych przypadków odpłatnego lub nieodpłatnego udostępnienia tych produktów.
• Zmiana zapisu dotyczącego przekazywania kaucji przez wprowadzających. Obecna propozycja poprawki oznacza permanentne przekazywanie kaucji, codziennie, od wprowadzającego do podmiotu reprezentującego, zaraz po sprzedaży produktów do hurtowni czy sklepów. W istniejących systemach kaucyjnych wprowadzający przekazuje podmiotowi reprezentującemu miesięczny raport sprzedażowy i na jego podstawie odprowadza kaucję, nie występuje zaś permanentne przekazywanie kaucji po każdej transakcji.
• Zapewnienie okresu przejściowego dla opakowań bez oznakowania systemem kaucyjnym. Wprowadzenie okresu przejściowego od momentu uruchomienia systemu kaucyjnego na wyprzedaż przez wprowadzających zapasów opakowań oraz produktów w opakowaniach nieobjętych nowym systemem kaucyjnym oraz zapasów produktów w opakowaniach wielokrotnego użytku (szklane butelki), na których nie naniesiono oznaczeń nowego systemu kaucyjnego, jest niezbędne ze względów środowiskowych i gospodarczych.
• Precyzyjne określenie prawa własności odpadów opakowaniowych zwiększy efektywność systemu kaucyjnego poprzez wyeliminowanie niejasności i potencjalnych konfliktów między różnymi podmiotami uczestniczącymi w systemie. Wyraźne zasady dotyczące własności odpadów opakowaniowych umożliwiają monitorowanie i kontrolę przepływu odpadów, co jest kluczowe dla utrzymania przejrzystości systemu, w tym jego finansowania, a także dla wykazania wprowadzającym realizacji obowiązku zbiórki w systemie kaucyjnym.
• Przyjęcie rozwiązania legislacyjnego dotyczącego obligatoryjnego samorządu gospodarczego podmiotów reprezentujących (jako organizacji parosolowej). Dla poprawności działania systemu z udziałem wielu podmiotów reprezentujących, skutecznego monitorowania i zarządzania rozliczeniami opakowań oraz kaucji, kluczowe jest utworzenie samorządu gospodarczego systemu kaucyjnego. Organizacja samorządu gospodarczego systemu kaucyjnego odpowiadałaby m.in. za wypracowanie, wdrażanie i rozwój jednolitych zasad działania systemu kaucyjnego w Polsce, stworzenie, utrzymywanie i rozwój systemu rozliczeń umożliwiającego harmonijne i niezakłócone funkcjonowanie systemu kaucyjnego oraz gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie informacji wymaganych przepisami prawa uprawnionym organom państwowym.
• Umożliwienie przeznaczenia kaucji za niezwrócone butelki szklane wielokrotnego użytku na zakup nowych butelek. Przy braku szczegółowego zapisu regulującego taką możliwość kwota niezwróconej kaucji nie mogłaby być przeznaczana na finansowanie takich celów jak obecnie, co oznaczałoby negatywne konsekwencje dla konsumentów ze względu na konieczność podniesienia cen produktów oferowanych w takich opakowaniach. 
• Spełnienie zapowiedzi niewliczania kaucji do podstawy opodatkowania VAT zagwarantowane precyzyjnymi przepisami, a nie tylko interpretacją tych przepisów. Aktualne zapisy ustawy narażają konsumentów na płacenie podatku VAT od kaucji, który stałby się karnym podatkiem za działania na rzecz środowiska oraz zwiększałby koszty systemu kaucyjnego o 23%, ale powodowałby również poważne trudności w rozliczaniu się sklepów z pobranej i wypłaconej kaucji oraz utrudnia bez paragonowe oddawanie opakowań przez konsumentów.
• Wprowadzenie możliwości wnioskowania o Dokument Potwierdzający Recykling przez podmiot reprezentujący do recyklera, gdyż aktualna ustawa nie wyposażyła podmiotu reprezentującego w konieczne narzędzia umożliwiające rozliczenie odpadów przekazanych do recyklingu w ramach istniejącego obowiązku recyklingu, ciążącego wciąż na wprowadzających.
• Zwolnienie odpadów zebranych selektywnie z opłat za zanieczyszczenie terenów publicznych w celu uniknięcia podwójnego obciążenia tego samego opakowania z dwóch różnych tytułów.

Polskie przepisy prawne dotyczące system kaucyjnego powinny być zgodne z unijnymi regulacjami (w tym art. 8a ust 4 znowelizowanej dyrektywy odpadowej 2018/851), stąd zwracamy uwagę, że podnoszony przez niektórych interesariuszy z branży odpadowej w debacie publicznej pomysł odprowadzania z systemu nieodebranej kaucji i przekazywania jej do gmin jest niezgodny z przepisami UE. Zgodnie z ideą systemu kaucyjnego, system tworzą i finansują przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu napoje w opakowaniach, którzy powołują odpowiedzialnego za prowadzenie systemu operatora (podmiot reprezentujący). Źródłem finansowania systemu są opłaty producentów, nieodebrana kaucja i przychody pochodzące ze sprzedaży surowców do recyklingu, przy zapewnieniu dostępności recyklatu dla firm napojowych. Wszystkie wymienione przychody mają służyć systemowi – jego rozwojowi i promocji, jak również edukacji konsumentów, a przez to wspierać prośrodowiskowe rozwiązania. Jednocześnie zgadzamy się, że w Polsce niezbędne jest szybkie wprowadzenie prawidłowego systemu rozszerzonej odpowiedzialności producentów, tak aby zbieranie odpadów opakowaniowych metodą zbiórki pojemnikowej było finansowane przez producentów wprowadzających produkty opakowaniach podlegających tej zbiórce. Jest to niezbędne do budowania prawidłowej gospodarki zarządzania odpadami, a wdrożone rozwiązania powinny być zgodne z unijną dyrektywą określając podstawowe zasady takiego systemu, wśród nich przede wszystkim zasadę odpowiedzialności producentów za pełny cykl życia produktów oraz zasadę kosztów netto. Brak prawidłowych rozwiązań w tym zakresie powinien być jak najszybciej nadrobiony legislacyjnie przez polski Rząd.   

Zwracamy także uwagę, że postulat o niewprowadzaniu systemu kaucyjnego w ogóle grozi niewypełnieniem przez branżę napojową prośrodowiskowych unijnych celów ze względu na brak dostępu do dobrej jakości surowca do recyklingu i recyklatu – powiedział Andrzej Gantner, wiceprezes Polskiej Federacji Producentów Żywności Związku Pracodawców.

Prezentacja z konferencji >>