Skąd się wzięła kawa w zaleceniach dietetycznych?

Jeszcze dekadę temu kawę postrzegano jako używkę i jednym tchem wymieniano obok alkoholu i papierosów. Wysiłki na rzecz zmiany tego niesłusznego poglądu czynią od kilku lat specjaliści ds. żywienia, między innymi prof. dr hab. Mirosław Jarosz, z którego inicjatywy kawa w 2016 roku znalazła się w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej, czyli schemacie przedstawiającym zasady prawidłowego żywienia.

Przyznam, że w 2016 roku wprowadziliśmy kawę do Piramidy Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla osób dorosłych, z duszą na ramieniu, mając świadomość, że to posunięcie może trochę przedwczesne, może jeszcze zbyt wizjonerskie. Niemniej wyniki badań z ostatnich lat utwierdziły nas w słuszności tamtego wyboru[i] - opowiadał prof. dr hab. Mirosław Jarosz, wieloletni dyrektor Instytutu Żywności i Żywienia oraz ekspert ds. żywienia i otyłości WHO i Komisji Europejskiej, obecnie dyrektor Instytutu Edukacji Żywieniowej i Stylu Życia Profesora Jarosza.

Wyniki badań, o których wspomina profesor Jarosz, to setki współczesnych naukowych analiz prowadzonych na całym świecie. Lekarze i naukowcy z różnych części naszego globu przedstawiają kolejne dowody na to, że picie kawy w umiarkowanych ilościach, pomaga zyskać nie tylko lepszą koncentrację, ale również działa przeciwzapalnie[ii], może zapobiegać niektórym nowotworom[iii], odgrywa ważną rolę w profilaktyce chorób cywilizacyjnych[iv], a wreszcie – wydłuża życie[v]. Odkąd więc potwierdzono, że regularne spożycie może mieć korzystny wpływ na zdrowie, mała czarna na stałe zagościła na zaleceniach dietetycznych. Obecnie symboliczny rysunek przedstawiający kawę znajduje się na tzw. Talerzu Zdrowego Żywienia[vi], który w 2020 roku zastąpił Piramidę.

Jaka ilość kawy jest zalecana w codziennym jadłospisie?

Gdy wiemy już, że regularnie pita kawa może być częścią zbilansowanej diety dorosłego, aktywnego człowieka, powinniśmy znać jej zalecaną ilość. Badania dowodzą, że najwięcej korzyści dla zdrowia i samopoczucia przynosi umiarkowane spożywanie kawy, określone na 3 do 5 filiżanek dzienne. Dawka kofeiny zawarta w takiej porcji wynosi maksymalnie do 400 mg kofeiny. Taka ilość została uznana za bezpieczną dla organizmu w 2015 roku przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA)[vii]. Ograniczać spożywanie kofeiny do 200 mg dziennie ze wszystkich źródeł (pamiętajmy, że źródłem tej pobudzającej substancji są także herbata i czekolada) powinny tylko kobiety w czasie ciąży i podczas karmienia piersią[viii]. Mogą one też pić kawę bezkofeinową, która dzięki zawartości polifenoli[ix], także posiada wiele działań prozdrowotnych. Istotna jest też pora dnia, kiedy sięgamy po ostatnią filiżankę kawy – warto wiedzieć, że stymulujące efekty kofeiny utrzymują się średnio przez 4 godziny, jednakże stan ten może ulec wydłużeniu u poszczególnych osób zależnie od płci, wieku, stanu zdrowia i genetyki[x]^, [xi].

Czy codzienne picie kawy może wyjść na zdrowie?                   

Nowoczesne metody badań pozwoliły na powiązanie zawartych w ziarnach kawy tysięcy bioaktywnych związków ze zmniejszaniem ryzyka wystąpienia wielu chorób cywilizacyjnych, w tym cukrzycy typu 2[xii], chorób serca[xiii], nadciśnienia[xiv], a także chorób neurodegeneracyjnych – chorób Alzheimera i Parkinsona[xv]^, [xvi]. Niedawno udowodniono ważną rolę kawy w profilaktyce raka jelita grubego, co może skutecznie wspomagać leczenie tej choroby (u chorych na raka jelita grubego leczonych chemioterapią i spożywających co najmniej 4 filiżanki kawy dziennie ryzyko zgonu jest mniejsze o 52 proc.)[xvii]^{, [xviii], [xix]}. Istnieją też analizy wykazujące wpływ kawy na zmniejszenie śmiertelności w wypadkach drogowych czy w wypadkach przy pracy[xx]^{, [xxi]}. Wyjaśnieniem jest rola kofeiny, która zapobiega w inercji sennej, czyli chęci ponownego zaśnięcia[xxii], a poprawia postrzeganie, kojarzenie i czujność[xxiii].

My, lekarze, często musząc ograniczyć pacjentowi spożycie tłuszczu, soli, cukru z powodów medycznych, powinniśmy zwrócić uwagę dorosłego pacjenta, że z elementów diety smacznych i lubianych na pewno pozostaje mu kawa – może ilość kawy zwiększyć czy zacząć ją pić! Dotyczy to również seniorów, którzy mogą pić kawę, oczywiście biorąc pod uwagę tzw. tolerancję indywidualną czy wskazania medyczne[xxiv] – powiedział prof. Jarosz.

Warto dostrzec, jak duży potencjał wpływu na zdrowie człowieka ma właśnie kawa i włączyć ją do codziennej diety, ciesząc się przy tym jej aromatem i smakiem.

„Kawa i zdrowie" to program informacyjno-edukacyjny, zainicjowany w 2017 r. pod patronatem Instytutu Żywności i Żywienia (obecnie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH - Państwowego Instytutu Badawczego) przez Fundację „Żywność, Aktywność Fizyczna i Zdrowie”. Jego celem jest promocja walorów zdrowotnych kawy oraz zmiana sposobu jej postrzegania poprzez obalanie mitów i przedstawianie faktów opartych na badaniach naukowych. Obiektywne i aktualne informacje na temat właściwości kawy oraz jej miejsca w codziennej diecie przekazywane są za pomocą strony internetowej www.kawaizdrowie.pl. Motywem przewodnim kampanii jest hasło „Od 3 do 5 filiżanek kawy dziennie. Codziennie. Dla zdrowia”, wynikające z opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), która mówi, że bezpieczne dla zdrowia, dzienne spożycie kofeiny to ok. 400 mg, czyli mniej więcej od 3 do 5 filiżanek kawy. Działania Programu wspiera naukowa Rada Ekspertów.