Powstanie systemu kaucyjnego dla opakowań po napojach jest oczekiwane przez ponad 88% polskich konsumentów. Nie ma wątpliwości, że dobrze skonstruowany system kaucyjny przyczyni się do znaczącego podniesienia poziomu zbiórki opakowań i zmniejszenia śladu węglowego całej branży napojowej. System powinien zapewnić również spełnienie wymogów wynikających z unijnej dyrektywy Single Use Plastic dotyczących poziomów użycia surowców wtórnych (recyklatu) w nowych opakowaniach. Już w roku 2025 każda nowa butelka PET będzie musiała zawierać minimum 25% recyklatu. Bez sytemu kaucyjnego osiągnięcie wymaganych regulacjami unijnymi poziomów zbiórki opakowań po napojach oraz dostęp do wytworzonych z nich surowców wtórnych będzie praktycznie niemożliwy.    

Niestety zarówno rozwiązania prawne zaproponowane przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska dla systemu kaucyjnego jak i najnowsze wdrażające dyrektywę SUP powodują, że powstanie efektywnego środowiskowo i racjonalnego ekonomicznie systemu kaucyjnego w Polsce staje się praktycznie niemożliwe.

Najnowszy projekt ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw (UC73)[1] wdrażającej unijną dyrektywę SUP w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko[2] wprowadza całkowicie niezrozumiałe i nieakceptowalne, wzajemnie wykluczające się sposoby zbiórki tego samego rodzaju opakowań, co spowoduje chaos w gospodarce opakowaniami po napojach i uniemożliwi wprost funkcjonowanie sytemu kaucyjnego.

Do projektu ustawy wprowadzono szereg poprawek, które wprost kolidują z opublikowanym w styczniu projektem zapisów o systemie kaucyjnym w kluczowych dla firm napojowych obszarach.

W nowych zapisach określono formę realizacji obowiązku zbiórki butelek po napojach, który ma być osiągnięty samodzielnie lub poprzez organizację odzysku opakowań, co koliduje z zapisami dotyczącymi zbiórki opakowań w systemie kaucyjnym poprzez podmiot reprezentujący

Takie zapisy powodują całkowity chaos, gdyż nie jest możliwe wykonanie tego samego obowiązku dotyczącego tych samych opakowań na dwa różne, wykluczające się wzajemnie sposoby. Przedsiębiorcy nie zainwestują w powstanie systemu kaucyjnego bez jasnego określenia, jaki sposób zbiórki jest wymagany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska i jak właściwie realizować obowiązki dotyczące zbiórki opakowań, żeby nie narazić się na karne opłaty – mówi Andrzej Gantner, wiceprezes i dyrektor generalny Polskiej Federacji Producentów Żywności Związku Pracodawców.

Innym kuriozum jest zawarcie w jednej ustawie dwóch różnych definicji napoju. Oznacza to, że te same opakowania w zależności od produktu byłyby zbierane lub nie zbierane w zależności od tego czy dotyczyłby ich zapisy SUP czy też systemu kaucyjnego. Przy założeniu, że system kaucyjny służy wypełnieniu zobowiązań producentów napojów z poziomów zbiórki i użycia recyklatu wynikających z zapisów SUP.

Branża napojowa zwraca uwagę, że powyższe zapisy nakładają się na wcześniej zaproponowane przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska wadliwe rozwiązania dot. systemu kaucyjnego, takich jak między innymi:

• możliwość dyskryminacji firm napojowych i handlu tradycyjnego przy pomocy systemu kaucyjnego – Obecne zapisy projektu ustawy dopuszczają funkcjonowanie wielu podmiotów reprezentujących (operatorów systemu kaucyjnego) mimo faktu, że praktycznie wszystkie funkcjonujące w krajach Unii Europejskiej systemy kaucyjne opierają się na jednym operatorze. Wyjątek stanowią tylko te kraje w których dopuszczono do utworzenia dodatkowego operatora przez duże sieci detaliczne. Zgodnie z wykładnią prawa europejskiego i polskiego jeden operator systemu kaucyjnego nie może być traktowany jako monopolista, o ile będzie spółką not for profit, działającą wyłącznie na rzecz realizacji zobowiązań środowiskowych czyli celu społecznie użytecznego. Zapisy dopuszczające istnienie wielu operatorów mogą prowadzić do poważnych naruszeń prawa konkurencyjności w tym do utrudnienia dostępu do rynku zarówno dla producentów napojów jak i handlu tradycyjnego. Umożliwią tworzenie dodatkowych przewag konkurencyjnych dla dużych sieci detalicznych, które w ten sposób będą mogły zarówno przejąć cześć obrotów mniejszych podmiotów handlowych jak również dyskryminować producentów napojów.  

• brak zagwarantowania zasady kosztu netto i własności zebranych odpadów opakowaniowych – podmiot reprezentujący prowadzący system kaucyjny powinien być posiadaczem odpadów zbieranych, transportowanych, przygotowywanych do recyklingu i przekazywanych do recyklingu, w rozumieniu przepisów ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2020 r. poz. 797 ze zm.). System kaucyjny powinien być finansowany przez przychody z nieodebranych opłat kaucyjnych, przychody z opłat producenckich oraz przychody ze sprzedaży przekazanych do recyklingu odpadów opakowaniowych objętych systemem kaucyjnym. Środki finansowe powinny być wykorzystywane przez podmiot reprezentujący wyłącznie na dofinansowanie i rozwój systemu kaucyjnego. W systemie kaucyjnym powinien obowiązywać zakaz subsydiowania skrośnego, a więc pokrywania kosztów zbiórki odpadów opakowaniowych z jednego rodzaju materiałów przychodami pochodzącymi ze zbiórki i sprzedaży do recyklingu odpadów opakowaniowych z innego rodzaju materiałów.

• brak kompensaty opłat - dla opakowań zebranych w systemie kaucyjnym konieczne jest jednoznaczne ustanowienie zwolnienia z opłaty opakowaniowej przewidzianej dla zbiórki pojemnikowej tych opakowań w systemie komunalnym w celu uniknięcia podwójnego obciążenia tego samego opakowania z dwóch różnych tytułów.

• brak gwarancji dla firm napojowych dostępu do surowców wtórnych - w celu zamknięcia obiegu oraz wypełnienia obowiązków wynikających z Dyrektywy SUP, wprowadzający napoje w opakowaniach jednorazowego użytku, który zawarł umowę z podmiotem reprezentującym, powinien mieć fizyczny dostęp do surowca wtórnego pochodzącego z odpadów opakowaniowych zebranych w systemie kaucyjnym. Przydział masy materiału pochodzącego z przetwarzania odpadów opakowaniowych w ramach systemu kaucyjnego na opakowania jednorazowego użytku powinien następować zgodnie z zasadą proporcjonalności, czyli powinien uwzględniać masę opakowań wprowadzonych przez danego wprowadzającego napoje w opakowaniach jednorazowego użytku i zebranych na jego rzecz przez podmiot reprezentujący. 

Powyższe wadliwe zapisy i nowe zmiany w projekcie ustawy pogłębią tylko dysfunkcyjność  gospodarki odpadami opakowaniowymi po napojach w Polsce, wynikającą z kolizji rozwiązań prawnych przewidywanych w równolegle procedowanych projektach ustaw, jak również złych zapisów samego projektu ustawy o systemie kaucyjnym, a w konsekwencji doprowadzą, że taki system w Polsce nie powstanie.