Łagodne zaburzenia poznawcze – co to takiego?

Starzenie się to proces nieodwracalny. Choć w dzisiejszych czasach umieramy później niż nasi pradziadkowie, wraz z długością życia rośnie liczba osób z rozpoznanymi łagodnymi zaburzeniami poznawczymi. Neurolodzy zaliczają do nich głównie osłabienie pamięci, ale też problemy z uwagą, wzrokiem, orientacją w przestrzeni czy mówieniem. Objawy te często są źródłem niepokoju pacjentów. Są trudne także z innego powodu – łagodne zaburzenia poznawcze to często preludium do choroby Alzheimera. U 15 proc. osób w wieku 65+ w ciągu 2 lat rozwiną się w otępienie¹, na które medycyna nie znalazła jeszcze lekarstwa. Możemy mu jedynie próbować zapobiegać.

Lepiej zapobiegać, niż leczyć

Szukając sposobu na zatrzymanie rozwoju łagodnych zaburzeń poznawczych, naukowcy zwrócili się ku profilaktyce. Istnieją bowiem czynniki, na które sami mamy wpływ, a które mogą opóźnić zmiany w naszym mózgu. Wprawdzie prewencja nie powstrzyma stopniowego narastania tzw. zmian neuropatologicznych w mózgu², ale może odroczyć moment rozwinięcia się otępienia. Możemy tutaj wesprzeć nasz organizm aktywnością, rzuceniem palenia oraz zdrowszą dietą, bo otyłość, nadciśnienie i palenie to znane czynniki ryzyka. W takiej prewencyjnej diecie nie może zabraknąć kawy³. Najnowsze doniesienia wskazują, że kawa może mieć silne działanie neuroprotekcyjne. Wpływa na zmniejszenie depozycji beta-amyloidu – substancji odpowiedzialnej za zmiany zwyrodnieniowe w mózgu⁴.

Siła kawy tkwi w jej składzie

Co powoduje, że kawa może wspomagać pracę mózgu? Dr n. med. Anna Barczak z Platformy Badań Chorób Rzadkich Instytutu Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN odpowiada na to pytanie krótko: Jej skład. I dodaje: Kawa zawiera w sobie kilkaset związków chemicznych, spośród których przynajmniej kilka ma udowodniony wpływ na mózg i ośrodkowy układ nerwowy. Na przykład kofeina rozszerza naczynia mózgowe, zwiększając dopływ krwi do mózgu i działa pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy. Trygonelina w procesie palenia ziaren przekształca się w kwas nikotynowy, składnik enzymów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i narządów wewnętrznych. Do tego jeszcze związki polifenolowe, które działają przeciwzapalnie, przeciwutleniająco, a także uszczelniają naczynia krwionośne.

Jak kawa wspomaga mózg i funkcje poznawcze?

Picie kawy może wspomagać nasz mózg dwojako. Z jednej strony kofeina redukuje nadciśnienie tętnicze, zmniejsza ryzyko cukrzycy typu drugiego, pomaga utrzymać prawidłową wagę i dobry nastrój. Krótko mówiąc: ogranicza czynniki przyśpieszające rozwój chorób neurodegeneracyjnych. Z drugiej strony kawa może działać bezpośrednio na sam proces neurozwyrodnieniowy – potwierdza dr n. med. Anna Barczak. Badania dowodzą, że długotrwałe picie kawy w umiarkowanej ilości przez całe życie może wpływać na zachowanie sprawności poznawczej w starszym wieku, a 70-latkowie regularnie spożywający kawę są pod tym względem sprawniejsi niż ich koledzy, którzy kawy nie piją – dodaje. Dr Barczak podkreśla też, by nie zapominać o innych właściwościach kawy. Kawa stymuluje, poprawia czujność i koncentrację, zwiększa szybkość psychomotoryczną oraz wytrzymałość⁵, a te czynniki również przekładają się na nasze funkcjonowanie w jesieni życia.

Ile kawy potrzeba, by spowolnić zmiany w mózgu?

Oficjalne zalecenia żywieniowców mówią o 3 do 5 filiżanek kawy dziennie. Taka ilość jest nie tylko bezpieczna dla dorosłego człowieka, ale i wskazana dla zdrowia: ma związek m.in. z zahamowaniem pogorszenia sprawności poznawczej, które następuje wraz z wiekiem6. Ponad 20 lat obserwacji osób w wieku od średniego do starszego wykazało, że ci pijący kawę w ilościach umiarkowanych (3-5 filiżanek) są aż o 65 proc. mniej narażeni na wystąpienie otępienia, niż osoby pijące kawę w mniejszych ilościach7. U osób pijących kawę rzadziej rozpoznaje się łagodne zaburzenia poznawcze, a u kobiet rzadziej diagnozuje chorobę Parkinsona⁸. Tu jednak warto zaznaczyć, że najlepiej działa picie kawy przez wiele lat⁹ i nie wystarczy po nią sięgnąć dopiero na emeryturze. Lepiej pokochać kawę dużo wcześniej, by później móc dłużej cieszyć się pełną sprawnością każdego dnia.

„Kawa i zdrowie" to program informacyjno-edukacyjny, zainicjowany w 2017 r. przez Fundację „Żywność, Aktywność Fizyczna i Zdrowie”. Jego celem jest promocja walorów zdrowotnych kawy oraz zmiana sposobu jej postrzegania poprzez obalanie mitów i przedstawianie faktów opartych na badaniach naukowych. Obiektywne i aktualne informacje na temat właściwości kawy oraz jej miejsca w codziennej diecie przekazywane są za pomocą strony internetowej www.kawaizdrowie.pl. Motywem przewodnim kampanii jest hasło „Od 3 do 5 filiżanek kawy dziennie. Codziennie. Dla zdrowia”, wynikające z opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), która mówi, że bezpieczne dla zdrowia, dzienne spożycie kofeiny to ok. 400 mg, czyli mniej więcej od 3 do 5 filiżanek kawy. Działania Fundacji wspiera naukowa Rada Ekspertów. Program objęty jest patronatem Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Instytutu Badawczego.

¹ Petersen RC, Lopez O, Armstrong MJ et al.: Practice guideline update summary: mild cognitive impairment: report of the Guideline Development, Dissemination, and Implementation Subcommittee of the American Academy of Neurology. Neurology 2018; 90: 126–135.
² Vemuri P, Lesnick TG, Przybelski SA et al.: Association of lifetime intellectual enrichment with cognitive decline in the older population. JAMA Neurol 2014; 71: 1017–1024.
³ Barczak A. Rola kawy w zapobieganiu otępieniu. AktualnNeurol 2019, 19 (2), p. 97–102
⁴ Kim JW,  Byun MS, Yi D, Lee JH, Jeon SY,  Jung G,  Le HN, Sohn BK, Lee J-Y, Kim YK, Shin SA, Sohn C-H,  Lee DY Coffee intake and decreased amyloid pathology in human brain. Translational Psychiatry (2019) 9:270
⁵ Bojarowicz H, Dźwigulska P: Suplementy diety. Część II. Wybrane składniki suplementów diety oraz ich przeznaczenie. Hygeia Public Health 2012; 47: 433–441.
⁶ Haller S, Montandon M-L, Rodriguez C i wsp. Impact of coffee, wine, and chocolate consumption on cognitive outcome and MRI parameters in old age. Nutrients 2018; 10: 1391. doi.org/10.3390/nu10101391.
⁷ Hussain A, Tabrez ES, Mavrych V, Bolgova O,  Rao Peela J.  Caffeine: A Potential Protective Agent Against Cognitive Decline in Alzheimer’s Disease. Critical Reviews™ in Eukaryotic Gene Expression, 28(1):67–72 (2018)
⁸ Driscoll I, Shumaker SA, Snively BM i wsp. Relationships between caffeine intake and risk for probable dementia or global cognitive impairment: The Women’s Health Initiative memory study. J Gerontol: Med Sci 2016: 71 (12): 1596-1602. doi:10.1093/gerona/glw078.
⁹ Li ZM, Jin YH, Wang YY, et al. A summary of the evidence and evaluation of the effectiveness of nonpharmacological interventions for mild cognitive impairment. Front Nurs. 2019; 4: 301-316.