Stowarzyszenie Polska Federacja Producentów Żywności, jako reprezentant polskiego sektora żywnościowego, z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Dyrekcji Generalnej do spraw Zdrowia i Ochrony Konsumentów (DG SANCO) w sprawie konsultacji mających na celu ustalanie maksymalnych i minimalnych ilości witamin i składników mineralnych w produktach żywnościowych.

PFPŻ docenia fakt, że twórcy dokumentu rozumieją potrzebę partnerskiej współpracy wszystkich stron zainteresowanych. Jako partner Ogólnopolskiej Platformy ds. Żywienia, Aktywności Fizycznej i Promocji Zdrowia, PFPŻ pragnie wyrazić swoją opinię na temat dokumentu dyskusyjnego DG SANCO.

Uwagi ogólne
• Żywność wzbogacana i suplementy diety są bezpiecznie spożywane w Europie od kilku dziesięcioleci. Nie są znane problemy z bezpieczeństwem żywności przy obecnie stosowanych ilościach witamin i składników mineralnych w żywności wzbogaconej i dodatkach do diety.
• Przemysł żywnościowy popiera stanowisko, że każda metoda ustalania maksymalnych i minimalnych ilości witamin i składników mineralnych powinna być oceniona pod kątem bezpieczeństwa oraz w oparciu o rzetelne dowody naukowe.
• Modele przedstawione dokumencie dyskusyjnym przedstawiają daleko idący konsensus w sprawie klasyfikacji oceny ryzyka związanego ze stosowaniem mikroskładników odżywczych. CIAA uważa, że tego typu klasyfikacja i charakterystyka mają swoje zalety. Ważne jest, aby zwrócić uwagę i skoncentrować się na witaminach i składnikach mineralnych, z którymi wiąże się najwyższe ryzyko.
• Znaczenie diety dla zdrowego życia zostało wykazane przy użyciu licznych dowodów. Zbogacana żywność i suplementy diety mają do odegrania poważną rolę w zdrowej zbilansowanej diecie (FAO/UNICEF/WHO).

USTALANIE MAKSYMALNYCH ILOŚCI DLA SUPLEMENTÓW DIETY ORAZ POZOSTAŁYCH ARTYKUŁÓW SPOŻYWCZYCH

1. W przypadku gdy nie ma jeszcze naukowo ustalonych maksymalnych, tolerowanych przez organizm poziomów spożycia dla kilkunastu składników odżywczych, to jakie powinny być bezpieczne maksymalne poziomy spożycia tych składników odżywczych, które powinny być brane pod uwagę przy ustalaniu ich maksymalnych ilości ?

W przypadku, gdy nie ma dających się udowodnić obaw o bezpieczeństwo, nie powinno się ustalać maksymalnego poziomu.
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) nie ustanowił żadnych maksymalnych poziomów dla następujących składników odżywczych:
• Tiamina, ryboflawina, biotyna;
• witamina K, witamina B12, chrom;
• kwas pantotenowy;
• żelazo, mangan, beta-karoten, witamina C, sód, potas, chlorek, fosforan.
Amerykański Urząd ds. Żywności i Żywienia (FNB) również nie ustalił żadnych maksymalnych poziomów dla wyżej wymienionych składników odżywczych, za wyjątkiem żelaza, manganu i witaminy C.
Co znamienne, powody dlaczego nie ma ustalonych maksymalnych poziomów są różne w poszczególnych przypadkach i dlatego też CIAA uważa, że należy zastosować zróżnicowane podejście:
• dla niektórych składników odżywczych, nie stwierdzono negatywnych skutków (tiamina, ryboflawina, biotyna);
• W przypadku innych składników odżywczych, brak jest wystarczająco dużo danych, aby móc ustalić maksymalny poziom. Jednocześnie nie zaobserwowano negatywnych skutków związanych z określonymi ilościami daleko przekraczającymi typowe wielkości spożycia (witamina K 10 mg, witamina B12,1-5 mg, chrom 1 mg);
• Dla gramowych dawek kwasu pantotenowego uważa się, że możliwe są negatywne skutki, lecz liczba danych była niewystarczająca aby ustalić maksymalny poziom;
• W przypadku manganu, beta-karotenu, witaminy C, sodu, potasu, chlorku, fosforanu i żelaza stwierdzono negatywne skutki, lecz EFSA twierdzi, że dostępne dane odnośnie relacji pomiędzy dawką a skutkami są niewystarczające do ustalenia maksymalnego poziomu.
Czynnikiem decydującym o dalszych działaniach jest to, że ani Dyrektywa 2002/46/WE, ani propozycja wzbogacenia, nie odnoszą się wyłącznie i wyraźnie do maksymalnych poziomów ustalonych przez EFSA; zamiast tego obydwa te dokumenty odnoszą się do "maksymalnych bezpiecznych poziomów witamin i składników mineralnych, ustalonych na drodze naukowej oceny ryzyka na podstawie ogólnie przyjętych danych naukowych".
Według PFPŻ oznacza to, że opinie ekspertów EFSA mają zastosowanie również w przypadkach, gdy nie ustalono maksymalnych poziomów. Spowodowane jest to tym, że opinie te wielokroć zawierają odniesienia do bezpiecznych poziomów (patrz powyżej) oraz zawierają informacje na temat charakteru bądź intensywności negatywnych skutków. W ten sposób stanowią one podstawę do zastosowania odpowiedniej metody jakościowej.
Reasumując, dla niektórych składników odżywczych, nie musi być ustalany maksymalny poziom – ponieważ nie stwierdzono negatywnych skutków (w przypadku tiaminy, ryboflawiny i biotyny) lub dlatego, że takie skutki występują tylko w przypadku dawek znacznie przekraczających dawki spożywane z żywnością (w tym żywność wzbogacana i suplementy diety) (witamina K, witamina B12, chrom, kwas pantotenowy).
W przypadku, gdy stwierdzono występowanie negatywnych skutków, można stosować maksymalne poziomy określone przez inne jednostki naukowe :
• Maksymalny Poziom dla żelaza (FNB) = 45 mg
• Maksymalny Poziom dla manganu (FNB) = 11 mg
• Maksymalny Poziom dla witaminy C (FNB) = 2000 mg
W przypadku beta-karotenu, ani amerykański urząd FNB, ani Scientific Committee on Food (SCF) nie ustaliły Maksymalnego Poziomu; jednocześnie oceny ryzyka przeprowadzone przez te instytucje wskazują na pewne negatywne skutki, które wymagają podjęcia działań w zakresie kontroli ryzyka. Dlatego też, dobrowolne ograniczenie do określonej minimalnej ilości beta-karotenu dodawanego do żywności mogłoby być właściwym rozwiązaniem.
Przy stosowaniu maksymalnych poziomów do ustalania maksymalnych ilości, ważne jest, aby skorzystać z właściwej oceny sytuacji dokonanej przez ekspertów, umożliwiającej uwzględnienie rzeczywistego zagrożenia dla zdrowia - przykładowo dolegliwości żołądkowo-jelitowe odczuwane przy dużej wielkości spożycia stanowią odmienne ryzyko od poważniejszych negatywnych skutków.

2. Zgodnie z dostępnymi danymi, w przypadku niektórych witamin i minerałów ryzyko negatywnych skutków, nawet przy dużym spożyciu, wydaje się być niesłychanie małe lub w ogóle nie istnieje. Czy istnieje jakiekolwiek uzasadnienie do ustalania maksymalnych poziomów dla tych witamin i składników mineralnych?

Przemysł żywnościowy uważa, że nie ma uzasadnienia do ustalania maksymalnych poziomów dla składników odżywczych, chyba że istnieje obawa o bezpieczeństwo poparta dowodami naukowymi.
W chwili obecnej nie ma dowodów nadmiernego spożycia jakichkolwiek mikroskładników odżywczych, pomijając składniki odżywcze z małymi, lub nieistniejącymi negatywnymi skutkami. Powyższe stwierdzenie dotyczy nawet krajów od dawna stosujących podejście liberalny. W liberalnym systemie wzbogacania żywności, takim jak system brytyjski, w którym występuje również obowiązkowe wzbogacanie białej mąki i margaryny, nie istnieją żadne dowody na to, że wzbogacona żywność lub suplementy diety stanowią jakiekolwiek zagrożenia w postaci niebezpiecznych poziomów spożycia, na podstawie dowodów odnośnie artykułów spożywczych wybieranych i spożywanych przez ludzi w ramach ich diety. Jedynym źródłem obaw jest nadmierne spożywanie witaminy A przez osoby, które regularnie jędzą wątróbkę.
Dotychczasowe doświadczenia z pozostałych części świata nie wykazały negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych dodatkiem składników odżywczych do żywności.
Wręcz przeciwnie, badania naukowe wykazały, że wzbogacona żywność przyczynia się do zwiększenia poboru składników odżywczych oraz poprawy stanu odżywienia. Ponadto pobór składników odżywczych ze wzbogaconej żywności jest ograniczony przez samą dietę. Oprócz tego pobór mikroskładników odżywczych ze wzbogaconej żywności będzie w sposób naturalny ograniczany przez energię, którą zawiera ta żywność, a także przez ilość jedzenia, którą można spożyć w ciągu jednego dnia.

3. W przypadku, gdy ustalamy maksymalne poziomy, nie do uniknięcia jest również ustalenia maksymalnych ilości witamin i składników mineralnych oddzielnie dla suplementów diety i wzbogaconej żywności w celu zapewnienia zarówno wysokiego poziomu ochrony zdrowia publicznego, jak i spełnienia uzasadnionych oczekiwań różnych przedsiębiorstw z branży spożywczej? Czy istnieją jakieś alternatywy?

Przy ustalaniu maksymalnych poziomów należy brać pod uwagę realistyczny i rzeczywisty pobór ze wszystkich źródeł łącznie z suplementami diety. Należy uwzględnić kilka modeli oceny ryzyka, które pozwoliły ustalić składniki odżywcze wymienione w kategorii C (cynk, żelazo, miedź, jod, wapń, witamina A). Dla powyższych składników odżywczych przemysł żywnościowy zgadza się na ustalenie maksymalnych poziomów.
Istotne jest, aby maksymalne poziomy były ustalane na podstawie bezpiecznych i rzetelnych dowodów naukowych dla poszczególnych przypadków.

POBÓR WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH Z DIETĄ

4. Komisja byłaby wdzięczna za dostarczenie dostępnych informacji na temat poboru witamin i składników mineralnych lub za wskazanie najlepszych źródeł tego typu informacji na szczeblu unijnym.

Odpowiedzialność za dostarczenie tych danych powinna należeć do władz poszczególnych krajów. Należy jednak pamiętać o tym, że dane te zostały zebrane przy użyciu różnych metodyk. PFPŻ uważa, że istnieje pilna potrzeba prowadzenia skutecznego monitoringu; analizy danych oraz zebrania informacji na temat poboru składników odżywczych z diety (ogólnoeuropejskie ankiety dotyczące poboru składników odżywczych z diety) w celu dokonania oceny stanu odżywienia obywateli Unii Europejskiej. Taka analiza byłaby potrzebna w celu monitorowania danych na temat poboru mikroskładników odżywczych ze wzbogaconej żywności.

5. Jeśli istniejące dane dotyczą poboru tylko w niektórych Państwach Członkowskich, czy można je wykorzystać do ustalenia zasadnych i obowiązujących maksymalnych poziomów witamin i składników mineralnych na szczeblu europejskim? Na jakiej podstawie należy dokonywać ewentualnych korekt?

Maksymalne bezpieczne poziomy powinny zostać ustalone na podstawie danych na temat bezpieczeństwa. Przy założeniu, że nie ma udowodnionych naukowo różnic w metabolizmie bądź we wrażliwości narodów w Europie, zasadnym byłoby założyć, że maksymalne bezpieczne poziomy powinny zostać ustalone na drodze ekstrapolacji najwyższych jakościowo danych dostępnych w poszczególnych Państwach Członkowskich.

6. Czy należy brać pod uwagę pobór w różnych grupach ludności przy ustalaniu maksymalnych poziomów dla witamin i składników mineralnych?

Metabolizm niektórych składników odżywczych może być różnych w przypadku dorosłych mężczyzn, dorosłych kobiet, dzieci i innych podgrup ludności. Również poziomy poboru oraz wymagania żywieniowe mogą być różne w poszczególnych podgrupach.
Należy jednak pamiętać o tym, że wzbogacona żywność jest przeznaczona do spożycia przez ogół ludności. Dlatego też, jeśli istnieją konkretne obawy odnośnie spożycia określonego składnika odżywczego przez konkretne podgrupy, to należy je rozwiać przy pomocy informacji dla konsumentów.
W przypadku żywności do specjalnych celów żywieniowych (PARNUTS) zgodnie z Dyrektywą Ramowej 89/398/EWG należy pozwolić na zróżnicowanie minimalnych i maksymalnych poziomów w stosunku do żywności ogólnej w celu spełnienia specjalnych wymogów żywieniowych określonych grup ludności, dla których taka żywność jest przeznaczona.

REFERENCYJNE POZIOMY POBORU WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH

7. Biorąc pod uwagę powyższe przesłanki, w jakim stopniu należy brać pod uwagę wskaźniki PRI/RDA przy ustalaniu maksymalnych poziomów dla witamin i składników mineralnych?

Ustalanie maksymalnych poziomów powinno odbywać się na podstawie naukowej oceny ryzyka. Stosowanie arbitralnych wielokrotności lub ułamkowych części wskaźników RDA/ PRI do ustalania maksymalnych poziomów nie są już akceptowane z punktu widzenia naukowej oceny ryzyka, ani też jako obiektywne podejście do zarządzania ryzykiem. Właściwą jednostką do tego celu są maksymalne poziomy.
Można jednak używać Zalecanego Dziennego Spożycia jako wskaźnika pomagającego ustalić zakres przedziału bezpiecznego poboru i może on stanowić podejście pomocne w wyjaśnieniu względnego bezpieczeństwa każdego składnika odżywczego dla ludności. Jeśli maksymalny poziom oraz Zalecane Dzienne Spożycie są bardziej do sobie zbliżone, to bezpieczny zakres poboru jest stosunkowo mały. Gdy wartości maksymalnego poziomu oraz Zalecanego Dziennego Spożycia są bardziej od siebie oddalone to bezpieczny zakres poboru jest stosunkowo duży. Dlatego też Zalecane Dzienne Spożycie może być brane pod uwagę przy ustalaniu szerokości zakresu bezpiecznego poboru oraz przy charakterystyce ryzyka.
Wzbogacona żywność odgrywa ważną rolę w zmniejszeniu ryzyka zbyt małego spożycia w wielu podgrupach ludności. Zalecane Dzienne Spożycie jest głównie stosowane do celów oszacowania ryzyka poboru znikomych ilości mikroskładników odżywczych, co jest również ważne dla rozważania ograniczeń odnośnie dodawania składników odżywczych do żywności.

MINIMALNE ILOŚCI

8. Czy minimalna ilość witaminy lub składnika mineralnego w żywności do której te składniki odżywcze są dodawane powinna być taka sama jak w przypadku znacznej ilości, która musi występować, aby można było zamieścić oświadczenie żywieniowe bądź deklarację o składnikach odżywczych na etykiecie ?

W przypadku oświadczeń żywieniowych dotyczących zawartości składników odżywczych w żywności konwencjonalnej i wzbogaconej, istnieje konieczność konsekwentnego stosowania kilku instrumentów prawnych tj. dyrektywy o znakowaniu żywności (w trakcie nowelizacji), Rozporządzenia w sprawie dodatku witamin i składników mineralnych oraz określonych innych substancji do żywności oraz przepisów odnośnie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych na etykietach artykułów spożywczych. Oświadczenia na żywności wzbogaconej zazwyczaj odzwierciedlają kryteria dotyczące „źródła” oraz „wysokiej zawartości” podanego składnika odżywczego. Wydaje się stosowne konsekwentnie utrzymać zawartość witamin i składników mineralnych dla 15% Zalecanego Dziennego Spożycia na 100 g/100 ml lub na określoną wielkość porcji jako podstawy „znaczącej ilości” oraz minimalnego wymagania do podania oświadczenia żywieniowego na etykiecie artykułów spożywczych. Ewentualnie 5% Zalecanego Dziennego Spożycia na 100 kcal można uznać za znaczącą ilość.

9. Czy powinny zostać ustalone różne minimalne ilości dla określonych składników odżywczych w konkretnych artykułach spożywczych lub grupach żywności? Jeśli tak, to na jakiej podstawie?

Ogólnie rzecz biorąc każdy maksymalny i minimalny poziom powinien mieć jednakowe zastosowanie do wszystkich artykułów spożywczych i grup żywności.
W niektórych przypadkach ustalane są minimalne ilości określonych składników odżywczych w konkretnych artykułach spożywczych. Jako przykład można podać dodawanie sodu do napojów sportowych. W opracowaniu Komitetu Naukowego ds. Żywności (SCF) (28/2/2001) wykazano, że dodatek sodu pobudza pobór węglowodanów i wody i pomaga utrzymać pozakomórkową ilość cieczy, w związku z czym w takich produktach zaleca się minimalną ilość sodu. Elektrolityczne roztwory węglowodanów powinny zawierać 460-1150 mg (20-50 mml) sodu na litr zgodnie z wersją roboczą Dyrektywy Komisji w sprawie żywności przeznaczonej do spożywania przy intensywnym wysiłku fizycznym mięśni, a w szczególności przez sportowców.
W określonych grupach żywności (np. dodatek witamin A i D do margaryny) dodawanie składników odżywczych jest obowiązkowe i należy na nie zezwolić zgodnie ze stanem obecnym nawet, jeśli nie spełnia minimalnych wymagań.