Opakowania i odpady opakowaniowe: Rada przyjmuje stanowisko negocjacyjne w sprawie nowych przepisów o bardziej zrównoważonych opakowaniach

We wniosku uwzględniono pełny cykl życia opakowań. Nowe przepisy mają zapewnić bezpieczeństwo i zrównoważoność opakowań poprzez wprowadzenie wymogu, aby wszystkie opakowania nadawały się do recyklingu oraz aby zawierały jak najmniej substancji potencjalnie niebezpiecznych. Nowe rozporządzenie ma też wprowadzić wymogi dotyczące etykietowania z myślą o lepszym informowaniu konsumentów. Celem proponowanego aktu jest – zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami – zminimalizowanie wytwarzania odpadów opakowaniowych poprzez: ustanowienie wiążących celów co do ponownego użycia opakowań, ograniczenie niektórych rodzajów opakowań jednorazowych i zobowiązanie przemysłu do zminimalizowania ilości stosowanych opakowań.

Gdy opakowanie stanie się odpadem, ma być zbierane oraz poddawane sortowaniu i recyklingowi zgodnie z najwyższymi możliwymi standardami. W tym celu w nowych przepisach określono kryteria dla systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta i ustanowiono przepisy o gospodarowaniu odpadami. Jednocześnie państwom członkowskim zapewniono wystarczającą elastyczność, jeśli chodzi o utrzymanie istniejących dobrze funkcjonujących systemów.

Podejście ogólne posłuży jako mandat do negocjacji z Parlamentem Europejskim na temat ostatecznego kształtu przepisów.

Główne zmiany uzgodnione przez Radę

W tekście Rady zachowano równowagę między utrzymaniem ambitnego celu, jakim jest ograniczenie wytwarzania odpadów opakowaniowych i zapobieganie ich powstawaniu, a pozostawieniem państwom członkowskim wystarczającej elastyczności we wdrażaniu rozporządzenia.

Zakres stosowania rozporządzenia

Rada utrzymała zakres wniosku Komisji, obejmujący wszystkie opakowania, niezależnie od użytego materiału, oraz wszystkie odpady opakowaniowe, niezależnie od ich pochodzenia (czy to z produkcji, przetwórstwa, handlu detalicznego czy też z gospodarstw domowych).

Zrównoważoność i recykling

W tekście podejścia ogólnego utrzymano większość wymogów dotyczących zrównoważoności wszystkich opakowań wprowadzanych do obrotu oraz główne cele ilościowe zaproponowane przez Komisję.

Zaostrzono wymogi co do substancji obecnych w opakowaniach. Komisja otrzymała za zadanie, aby we współpracy z Europejską Agencją Chemikaliów do 2026 r. sporządzić sprawozdanie na temat obecności substancji potencjalnie niebezpiecznych w opakowaniach. Chodzi o ustalenie, czy mają one negatywny wpływ na ponowne użycie, recykling materiałów lub na bezpieczeństwo chemiczne.

Rada wprowadziła natomiast zmiany w odniesieniu do możliwości poddawania opakowań recyklingowi. Podtrzymując założenie, że wszystkie opakowania wprowadzane do obrotu muszą nadawać się do recyklingu zgodnie z propozycją Komisji, państwa członkowskie zgodziły się jednak, że opakowania będą uznawane za nadające się do recyklingu, jeżeli są zaprojektowane do recyklingu materiałów, a odpady z tych opakowań mogą być selektywnie zbierane, sortowane i poddawane recyklingowi na dużą skalę (ten ostatni warunek będzie miał zastosowanie od 2035 r.).

W podejściu ogólnym utrzymano główne cele na 2030 r. i 2040 r. dotyczące minimalnej zawartości materiałów z recyklingu w opakowaniach plastikowych. Do 2034 r. Komisja będzie musiała dokonać przeglądu realizacji celów na 2030 r. i ocenić wykonalność celów na 2040 r.

Rada uzgodniła również, że torebki zawierające herbatę i przylepne etykiety na owocach i warzywach muszą być kompostowalne. Państwom członkowskim zapewniono też możliwość wymagania, by na określonych warunkach do kompostowania nadawały się też inne opakowania (np. kapsułki z kawą i lekkie plastikowe torby na zakupy).

Nowe przepisy ograniczyłyby zbędne opakowania, gdyż nakładają na producentów i importerów obowiązek zapewnienia minimalizacji masy i objętości opakowań, co nie obejmuje jednak chronionych wzorów opakowań.

Mniej opakowań

Zgodnie z wnioskiem Komisji w podejściu ogólnym określono ogólne główne cele ograniczania ilości odpadów opakowaniowych (względem danych z 2018 r.): o 5% do 2030 r., 10% do 2035 r. i 15% do 2040 r. Po ośmiu latach od wejścia w życie rozporządzenia Komisja dokona przeglądu tych celów.

Rada uzgodniła, że państwom członkowskim należy pozwolić na wprowadzanie środków, które jeszcze bardziej ograniczyłyby ilość wytwarzanych odpadków opakowaniowych.

Opakowania wielokrotnego użytku i ponowne użycie

Rada utrzymała kryteria Komisji dotyczące definiowania opakowań wielokrotnego użytku, wprowadzając minimalną liczbę „podróży” lub „rotacji” w ich użyciu. Zmniejszyła jednak minimalną liczbę rotacji w przypadku kartonu ze względu na specyficzne właściwości tego materiału.

W tekście określono nowe cele na lata 2030 i 2040 dotyczące ponownego użycia i ponownego napełniania . Wyznaczono inne cele dla dużych urządzeń gospodarstwa domowego, opakowań z żywnością na wynos i opakowań napojów (alkoholowych i bezalkoholowych, ale z wyłączeniem wina), opakowań transportowych (z wyłączeniem opakowań wykorzystywanych do transportu towarów niebezpiecznych lub dużych urządzeń oraz elastycznych opakowań mających bezpośredni kontakt z żywnością), a także opakowań zbiorczych. Z tych wymogów zwolnione są też opakowania kartonowe. Podmiotom gospodarczym zapewniono także możliwość grupowego wywiązywania się z celów dotyczących ponownego użycia opakowań napojów.

Rada zobowiązała Komisję do dokonania przeglądu celów na 2030 r. i, na tej podstawie, do oceny celów na 2040 r. oraz zwolnień określonych w tym przepisie.

Systemy kaucyjne

Zgodnie z nowymi przepisami do 2029 r. państwa członkowskie muszą zapewnić selektywną zbiórkę co najmniej 90% jednorazowych plastikowych butelek i puszek na napoje. Aby osiągnąć ten cel, muszą stworzyć systemy kaucyjne. Minimalne wymogi dotyczące systemu kaucyjnego nie będą miały zastosowania do systemów już istniejących przed wejściem w życie rozporządzenia, o ile systemy te pozwalają osiągnąć cel 90% do 2029 r.

Rada dodała w tekście przepis o zwolnieniu z wymogu wprowadzenia systemu kaucyjnego tych państw członkowskich, w których wskaźnik selektywnej zbiórki w 2026 r. przekroczy 78%.

Szczególne formaty opakowań

Nowe przepisy wprowadzają ograniczenia dotyczące niektórych formatów opakowań, w tym jednorazowych plastikowych opakowań owoców i warzyw, żywności i napojów, przypraw, sosów w sektorze hotelarsko-gastronomicznym oraz małych produktów kosmetycznych i toaletowych stosowanych w hotelarstwie (takich jak butelki z szamponem czy balsamem do ciała).

Rada zapewniła państwom członkowskim możliwość ustanawiania zwolnień w szczególnych okolicznościach, np. w odniesieniu do ekologicznych owoców i warzyw.

Pozostałe przepisy

Inne zmiany uzgodnione przez Radę obejmują dalsze wyjaśnienia dotyczące etykietowania opakowań, tak aby konsumenci byli dobrze poinformowani o składzie materiałowym opakowań i ich właściwym usuwaniu po użyciu. Rada wprowadziła też pewną elastyczność, aby uwzględnić systemy etykietowania już istniejące w niektórych państwach członkowskich.

Ponadto utrzymała większość zaproponowanych przez Komisję obowiązków podmiotów gospodarczych, producentów, importerów i dystrybutorów. Zwiększono również obowiązki dostawców usług logistycznych, aby dopilnować, że nie będą oni unikać wywiązywania się ze swoich obowiązków w dziedzinie rozszerzonej odpowiedzialności producenta.

Rada przesunęła datę rozpoczęcia stosowania rozporządzenia na 18 miesięcy po jego wejściu w życie.

Co dalej?

Podejście ogólne posłuży prezydencji jako mandat do negocjacji z Parlamentem Europejskim na temat ostatecznego kształtu przepisów. Wynik negocjacji będzie musiał zostać formalnie przyjęty przez Radę i Parlament.

Kontekst

Produkcja opakowań i gospodarowanie odpadami opakowaniowymi to sektor skomplikowany pod względem gospodarczym i ważny, ponieważ generuje w UE łączny obrót w wysokości 370 mld EUR. W związku z tym ma on istotny potencjał, by przyczynić się do przekształcania Europy w czystą, zrównoważoną gospodarkę o obiegu zamkniętym, zgodnie z założeniami europejskiego zielonego ładu, i by odegrać znaczącą rolę w tym procesie. Warto jednak przypomnieć, że choć współczynniki recyklingu w UE zwiększyły się, ilość odpadów powstająca z opakowań rośnie szybciej niż poziom recyklingu. W ostatnim dziesięcioleciu ilość odpadów opakowaniowych wzrosła o niemal 25% i przewiduje się, że jeżeli nie zostaną podjęte żadne działania, do 2030 r. wzrośnie o kolejne 19%. Z prognoz wynika, że do 2030 r. ilość plastikowych odpadów opakowaniowych zwiększy się o 46%.

Obecna dyrektywa UE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych została przyjęta po raz pierwszy w 1994 r. i była kilkakrotnie zmieniana. Ustanawia ona przepisy, zgodnie z którymi państwa UE mają dopilnować, by opakowania wprowadzane do obrotu w Unii spełniały określone wymogi. Muszą też przyjąć środki zapobiegające powstawaniu odpadów opakowaniowych i gospodarować tymi odpadami, tak aby osiągnąć cele w zakresie recyklingu ich różnych rodzajów. Z kilku ocen dyrektywy wynika jednak, że nie udało się dzięki niej ograniczyć negatywnego wpływu opakowań na środowisko.

W tym kontekście w listopadzie 2022 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, które zastąpiłoby obowiązującą dyrektywę. Parlament Europejski przyjął swoje stanowisko w pierwszym czytaniu na sesji plenarnej 22 listopada 2023 r. Parlament i Rada rozpoczną negocjacje co do ostatecznego brzmienia nowych przepisów podczas prezydencji belgijskiej.

Źródło: Rada UE